Ngược dòng chảy thời gian, để có được cái “mũi thuyền” này, biết bao mồ hôi, nước mắt và cả máu đã hòa vào sông, vào biển, để cho con nước thêm đỏ nặng phù sa, để cho con sóng thêm mặn mòi tôm cá. Vùng đất “mũi thuyền” bất thành văn đâu chỉ là cách gọi ví von. Bởi nó nằm kẹp giữa ba bề sóng nước. Phía tây sông Lam xiết chảy, phía đông biển lớn tuôn trào, phía bắc trước mũi thuyền là cửa Lạch Hội, ẩn mình biết bao bão tố…!

Từ cuối thập niên 30 của thế kỷ trước, một nhà trí thức xã Đan Tràng (nay là 2 xã Xuân Đan và Xuân Trường) - cụ Nguyễn Lý Thái - đã cùng người dân cần mẫn xắn từng hòn đất, ròng rã 3 - 4 năm trời đắp nên con đê Đan Tràng (nay gọi là đê Hội Thống), cản dòng nước xiết sông Lam, mở mang đất đai trồng trọt. Rồi những năm sau đó, cụ lại cùng cư dân bản địa dầm chân xuống bùn, dãi mình trên cát trồng nên cả rừng bần phòng hộ đê sông, trồng nên cả rừng phi lao phòng hộ phía biển. Màu xanh bình yên đã lấn át màu nước bạc mỗi khi mùa lũ về mênh mông trắng ruộng, trắng làng…

Đế quốc Mỹ mang bom đạn tới đất này. Rừng bần, rừng phi lao ở độ tuổi 30 cường tráng, niềm tin của sự “an cư, lạc nghiệp”, bị bom đạn tàn phá tan tành. Hết nạn giặc giã, đến nạn giặc nước, giặc bão. Cuối những năm 80, 90 thế kỷ trước, 4 - 5 cơn bão nối nhau tràn vào vùng bãi ngang này. Rừng bần, rừng phi lao chắn sóng, che gió không còn, đất đai không có phên dậu, sông Lam đưa lũ về xé tan con đê sông mạn xã Xuân Phổ, đập vỡ con đê sông mạn xã Xuân Trường. Biển cũng hợp sức tràn sóng chặt đứt con đê biển ở xóm Hùng Cường thành mấy khúc, xói làng mạc thành sông, thành hói. Ở các xóm Đan Kiều (Xuân Đan) Hội Thái, Hội Tiến, Hùng Cường (Xuân Hội), Trường Thủy, Trường Vĩnh (Xuân Trường)… sóng biển hàng năm dâng trào nuốt chửng từng cánh rừng phi lao rộng dài hàng cây số. Mũi thuyền lâm nguy, con thuyền 3 xã bãi ngang chòng chành, chao đảo giữa ba bề sóng nước. Ngày đó, mỗi xã chỉ có hơn 3.000 người mà đã có gần 1/3 số đó đành gạt nước mắt rời bỏ quê hương, bản quán ly tán tứ phương lập nghiệp, manh nha tạo dựng cuộc sống mới cho những năm còn lại của cuộc đời mình, của con cháu mình…

Ông Nguyễn Tiến Thành, một ngư phủ sinh ra trên sóng, lớn lên cùng cùng biển bao đời gắn bó với đất này, chẳng phải vô cớ mà đành bỏ làng, bỏ biển lặn lội vào tận miền đất đỏ Đắc Lắc. Bàn tay quen cầm mái chèo nay phải cầm cây cuốc mười sương chín nắng nơi rừng xanh, núi đỏ vỡ đất khai hoang. Tết Ất Mùi này, nhớ biển, nhớ quê không cầm lòng được, ông khăn gói tìm về. Gặp tôi cùng ông Phan Trọng Tân, Bí thư Đảng ủy xã Xuân Đan đang đứng trên con đê biển mới xây thời quê nhà tưng bừng “xây dựng nông thôn mới”, khuôn mặt ông thật khó diễn tả. Hình như trên gương mặt người con tha hương ấy thoáng chút vui, rồi lại thoáng chút buồn, thoáng chút hoài niệm, đan xen cùng nuối tiếc. Gặp lại người cũ, được dịp giãi bày nỗi lòng, ông bộc lộ tâm tình:

- Xa quê hơn 10 năm rồi, giờ về thấy quê nhà được thế này, mừng quá các chú ơi! Cái đận tui phải rời quê ra đi, khiếp lắm! Sau cơn bão số 7, mà ai cũng gọi là cơn bão thế kỷ năm 1982, quê mình hệt như sa mạc. Cây cối bị quật đổ trống trơn. Phía tây sông xói, phía bắc bão dồn, phía đông sóng đánh. Tui một đời ăn ở với sóng, với biển, dạn dày rồi, nhưng ngày đó hễ nghe đài báo bão là cứ run lên. Mình đã đành một nhẽ, nhưng còn mẹ già, con dại mà biển thì đã đưa sóng đến thềm nhà rồi. Đến mồ mả cha ông cũng bị sóng cuốn trôi, thì đành dắt díu cha mẹ, vợ con ra đi. Trụ lại, sống mần răng được hở các chú!

- Tôi hiểu lòng những người đành dứt áo ra đi, ông ạ. Nhưng mà… có bao người dân quê mình vẫn trụ lại để có hôm nay đó thôi - Ông Bí thư Tân nói như an ủi. - Nhiều người đã ra đi tìm đất mới, người ở lại không thể khoanh tay ngồi nhìn biển lấn đất đai, cướp đi miếng cơm, manh áo. Họ đã bao phen gồng mình lên tìm cách bảo vệ lấy mình để sống. Không thể phủ nhận sông Lam đã cho ta phù sa và bao nhiêu tôm cá, biển cả đã cho ta cuộc sống đời người. Nhưng khi dở chứng, sông và biển lại tiềm ẩn biết bao hiểm họa. Chúng ta phải biết chế ngự nó chứ! Ngày đó vừa lúc Đảng ta phát động công cuộc đổi mới. Cũng phải mất bao đêm suy tính, Đảng bộ, chính quyền vùng bãi ngang này mới ra được chủ trương giao đất, giao rừng cho nhân dân trồng rừng. Và bây giờ thì ông biết đấy, quê mình xóm dưới làng trên, nhà nhà, người người đang tưng bừng “xây dựng nông thôn mới”. Tất cả bãi biển dài hơn 10 cây số, rộng gần cây số, ngày ấy trống trải lạnh người, đã được phủ kín bằng hàng chục vạn cây phi lao, bạch đàn. Tất cả đường ngang, ngõ dọc ngày ấy lầm bụi cát nay đã được bê tông và nhựa hóa. Điện lưới quốc gia đã phủ kín làng quê mấy chục năm nay. Phía sông Lam sau hàng chục năm vắng bóng cây bần, bãi sông thành hoang mạc, nay rừng bần đã hồi sinh, dư sức ngăn dòng nước xiết. Có cây, có rừng rồi thì đất đai bình yên trở lại, con người càng chí thú mưu sinh. Tính gộp cả phía sông, phía biển hàng chục trang trại vườn, ao, chuồng; gần trăm đồng nuôi tôm, cua trên những đồng lúa cho năng suất bấp bênh, trên những bãi cát ven biển… Những trang trại VAC, những cánh đồng nuôi tôm, cua ấy đang góp phần làm giàu cho vùng đất. Tính bình quân mỗi năm chúng cho người dân vùng bãi ngang - “mũi thuyền” này thu nhập hàng tỉ đồng…!

Ông Bí thư Đảng ủy chỉ tay về phía những con sóng đang tung bọt trắng, giọng sâu lắng:

- Nói gì thì nói, biển có thế của biển, sông có thế của sông. Nhưng người cũng có cái thế của người chứ! Đừng bao giờ lùi bước, thì đạo tặc gì dù cường bạo đến đâu cũng phải chịu thua mình. Đất đai của cha ông ngàn đời gây dựng nên, chúng mình phải giữ lấy, phải xây đắp cho giàu có lên. Bát cơm có thấm đẫm mồ hôi, nước mắt mới ngọt, mới bùi, mới thơm, mới dẻo. Mà suy cho cùng, Đảng ta “xây dựng nông thôn mới” là để cho người dân giàu có lên; đầy đủ, ấm no, hạnh phúc hơn, đúng không nào?!

Tạm biệt ông Thành và ông Tân, tôi thong thả bước dọc con đê. Sóng biển ào ạt kết muôn vòng hoa trắng miên man trên trên bãi cát dưới chân đê. Gió biển phóng khoáng, mang cái nắng đầu xuân óng ả, nồng nàn hương muối mặn. Nghe cả tiếng chim gọi bầy đâu đó trong ngàn xanh tán lá phi lao như vẫy gọi, chào mời. Tôi đã nghe một vài người con làm ăn xa thành đạt đang có dự định về lại quê hương xây dựng những khu du lịch sinh thái trên bờ biển quê nhà. Và tôi nhận ra người dân quê tôi đã đúng khi họ ví quê mình như một mũi thuyền. Mũi thuyền “nông thôn mới” đang xé gió, đè sóng, lướt đi trong màu xanh mùa xuân sinh nở, từ sức đẩy của ý Đảng - lòng Dân; từ ý chí của một vùng đất ngàn đời…!

Bút ký Nguyễn Xuân Diệu